Edukira joan

Ellen Hutchins

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ellen Hutchins
Bizitza
JaiotzaBallylickey, 1785eko martxoaren 17a
Herrialdea Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua
 Britainia Handiko Erresuma
HeriotzaCorkeko konderria, 1815eko otsailaren 9a (29 urte)
Hobiratze lekuaBantry
Jarduerak
Jarduerakbotanika ilustratzailea, botanikaria, gutun idazlea, phycologist (en) Itzuli, likenologoa, biltzaile zientifikoa, zientzia ilustratzailea eta landare biltzailea
ellenhutchins.com
Find a Grave: 214311051 Edit the value on Wikidata

Ellen Hutchins (Ballylickey, Irlanda, 1785eko martxoaren 17a – Cork konderria, 1815eko otsailaren 9a) Irlandako botanikari aitzindaria izan zen. Gaur egungo argitalpenetan egindako ilustrazio botanikoengatik eta ehunka espezimen botaniko jaso eta identifikatzeagatik ezagutzen da.[1][2]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ellen Ballylickeykoa zen, non bere familiak jabetza txiki bat izan zuen, Bantry Bayn, Cork konderrian, Irlandan. 1785eko martxoaren 17an jaio zen Ballylickeyn, bere gurasoetatik bizirik atera zen bigarren umerik gazteena. Bere aita, Thomas, magistratu bat zen, Ellenek bi urte zituenean hil zena, Elinor emaztea eta bizirik atera ziren sei haur (hogeita batetik) utzita.[3] Dublin inguruko eskola batera bidali zuten, eta han osasuna arazoak izan zituen, neurri handi batean, dirudienez, anorexiaren ondorioz. Whitley Stokes doktoreak, familiako lagun batek, bere eta emaztearen zaintzapean hartu zuen Dublingo Harcourt Streeteko etxean. Jateko gogoa eta osasuna berreskuratu zituen; eta Stokesen aholkuari ere jarraitu zion, historia naturala denbora-pasa osasungarri gisa hartzeko. Osasuna hobetu ondoren, familiaren etxera itzuli zen ama eta Thomas neba ezindua zaintzera.[4]

Hala ere, bere osasunak berriro behera egin zuen eta 1812an gaixotu egin zen. Bera eta bere ama 1813an Bandonera joan ziren zaintza medikoa jasotzera. 1814an ama han hil ondoren, Ardnagashel House-ra joan zen, Ballylickey-tik gertu, Arthur nebak eta Matilda emazteak zaintzeko. 1815eko otsailaren 9an hil zen eta Bantryko hilerri zaharrean lurperatu zuten. Bere hilobia markarik gabe zegoen, eta 2002an plaka bat jarri zuen Hutchins familiak.[5] Beste monumentu bat jarri zuen han 2015ean, haren heriotzaren bigarren mendeurrenean, Zientzia eta Teknologiako Plaka Oroigarrien Batzorde Nazionalak.[6][7]

Ilustrazioak eta bilduma botanikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Itsas algak

Botanikan zentratu zen (Stokesen berezko espezialitatea) eta denbora asko eman zuen bere kabinetetik kanpo, bildutako landareak identifikatu, erregistratu eta marrazteko zereginetan. Landareak aztertu zituen, eta kriptogamoetan espezializatu zen, hala nola goroldioetan, hepatikoetan, likenetan eta itsas algetan.[8][9]

Bere bilketa gehienak Banty aldean eta Cork konderrian egin zituen. Mendebaldeko Corkeko flora lusitaniarra, konparatiboki, ezezaguna zen garai hartan. Azkar eta argi ikasi zuen landareak identifikatzen opari bat zuela, marrazki oso xeheak, akuarelak eta zehatz-mehatz prestatutako espezimenak eginez. Laginak bidali zizkion Stokesi, gero beste botanikari batzuei bidaliak izan zirenak. Stokesen bidez James Townsend Mackay ezagutu zuen, Trinity Collegeko Lorategi Botanikoko zaintzaile bat. Bildutako landareak sailkatzen lagundu zion eta bere Flora Hibernikoan lagundu zion. 1807an, Mackayk bere espezimenak bidali zizkion Dawson Turnerri, Angliango ekialdeko Great Yarmouth-en zegoen botanikari bati, Fuci lana argitaratzeko. Turnerren esker oneko oharra zazpi urteko korrespondentziaren hasiera izan zen, baita espezimenen eta marrazkien trukea ere.[10] Gutun horien aukeraketa bat Glasnevingo Lorategi Botaniko Nazionalak argitaratu zuen, Dublinen, 1999an.[11] Argitalpen horrek ia 1100 landareen zerrenda berrinprimatu ere egin zuen, 1809 eta 1812 bitartean, Dawson Turnerren eskaerari jarraituz, "zuen auzoan aurkitu diren mota guztietako landareen katalogo oso baterako".

Espezimenak bilatzean, 400 landare baskular espezie baino gehiago erregistratu zituen, 200 alga espezie, 200 briofito eta 200 liken inguru. Azken bi taldeen artean, zientziarako, zenbait espezie berri aurkitu zituen, hala nola Jubula hutchinsiae, Herberta hutchinsiae, Leiocolea bantriensis, Thelotrema isidiodes likena eta eponimoa daramaten beste hiru liken espezie. Bere espezie zerrenden eta Corken egindako ondorengo erregistroen arteko desberdintasunak interesgarriak dira, nekazaritzako jardueretan izandako aldaketek eta munduko beste leku batzuetako espezie inbaditzaileen etorrerak eragindako zenbait espezieren gutxitzeak datatzen laguntzen baitute.

Landare berriak aurkitzeko zuen gaitasunak, eta espezimen ilustratuen marrazkien kalitateak botanikari nagusien miresmena eragin zuten, eta bere lana argitalpen askotan aurkeztu zen.[12]

Berak inoiz bere izenean argitaratu ez zuen arren, bere garaiko landare-zientzien garapenaren laguntzaile nagusietako bat izan zen. Hasieran, uko egin zion bere izena aurkikuntzekin lotzeari, baina gero amore eman zuen. James Sowerby eta James Edward Smithen English Botany-ren (1790 – 1814) liburuki berantiarrenek, bere aurkikuntzen deskribapenak dituzte. Dawson Turnerrek, 1819an bere Fuci-n (1808-19 or.), bere heriotzaren ondoren esan zuen "botanikak bera bezalako pertsona nekaezina galdu zuela: zorrotza, eta arrakastatsua bezain nekaezina".[13] William Hookerren British Jungermanniae (1816) monografian, bere izena nolabait lotuta zegoen bertan aipatutako espezie arraro ia guztiekin.[14] Lewis Weston Dillwynen British Confervae (1802 – 9) lanean ere lagundu zuen.[15]

Lorezain zalea zen, eta landareak zaintzen zituen Mackay-k bidalitakoak barne, Ballylickey-ko zelai batean, Miss Ellen's Garden izenez ezagutzen dena. Pozik egoten zen lorategian, edo bere txalupa txikian, algak biltzen, eta gero etxera ekartzen zituen sailkatu eta margotzeko.

Ellen Hutchins-en marrazkia

Bere eponimoarekin izendatutako landareak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Landare baskularreko generoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Hutchinsia (gaur egun Hornungia) Brassicaceae. "Hutchinsia" izen arruntak Erresuma Batuan jarraitzen du Hornungia petraea C. Agardh-entzat.

Liken espezieak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Itsas algak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Briofitak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Legatua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere espezimenak Erresuma Batuko, Irlandako eta AEBetako bilduma esanguratsuenetan daude.[18] Landare espezimen bilduma Dawson Turner-i utzi zion eta asko Londresko Historia Naturalaren Museoan daude. Bere marrazkiak bere koinatari eman zizkioten, Matildari, eta berak Dawson Turnerri, eta gaur egun bere alga marrazkietako berrehun Kew Errege Lorategi Botanikoko artxiboetan daude, Sheffield hiriko Museoan gordetako batzuekin batera. Botanikari nagusiei bidalitako eta haien argitalpenetan agertutako aleak eta marrazkiak haien bildumetan sartu ziren. Horien artean daude Dublingo Trinity College-ko bildumak; Linnean Society, Londres (Smith bilduma); eta New Yorkeko Lorategi Botanikoa (William eta Lynda Steere Herbarium). Dawson Turner-i bidalitako gutunak Cambridgeko Trinity College-n daude; eta Dawson Turnerrek berari bidalitakoak Kew Lorategi Botanikoen liburutegian eta artxiboetan daude.

Aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kaleko artea. Oroigarria Cork-eko Clontarf zubian.
  • 2015ean Ellen Hutchins Jaialdi bat ospatu zen Bantryn eta orain urteroko ekitaldia bihurtu da.[19]
  • Bere bizitzaren eta lanaren erakusketa bat egin zen Natur Zientzien Eskolan, Trinity College Dublinen, 2017an.[20]
  • Ellen Hutchins (1785-1815) Botanist of Bantry Bay, 2019ko uztailean argitaratua, Madeline Hutchins-ek idatzia eta Jenny Dempsey-k diseinatua, Hutchins-en bizitzari buruzko liburuki laburra da, berak bizi eta ikasitako eremuko ilustrazioak eta argazkiak barne.[21]
  • Bere gutunen, marrazkien eta argitalpen botanikoen erakusketa egin zen Kew Gardens-en 2019ko irailetik azarora.[22]
  • 2020an Marianne Leeren A Quiet Tide liburua argitaratu zen. Hutchinsen bizitzaren fikziozko kontakizuna izan zen.[23]
  • 2022ko irailean University College Cork-eko Ingurumen Ikerketa Institutuak bere eraikinari izena aldatu zion Ellen Hutchins-en omenez. Aldi berean, Ellen Hutchins Irakurketa Aretoa inauguratu zen, artxiboko materiala, prentsatutako alga aleak eta Hutchinsen liburuak, gutunak eta marrazki bat dituena.[24]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2018-03-17). «Ellen Hutchins, botánica» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  2. ↑ Stars, shells, and bluebells : women scientists and pioneers. Dublin : Women in Technology and Science 1997 ISBN 978-0-9531953-0-5. (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  3. ↑ (Ingelesez) «Hutchins, Ellen (1785–1815), botanist» Oxford Dictionary of National Biography  doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-59319. (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  4. ↑ (Ingelesez) ««Ellen Hutchins: Ireland's First Female Botanist»» Ellen Hutchins - The Story (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  5. ↑ ««A memorial to Ireland's first woman botanist»» web.archive.org (The Linnean 19 (4): 18.) (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  6. ↑ Bsbi, Louise Marsh. (2015-07-23). «BSBI News & Views: Ellen Hutchins, Ireland's first female botanist.» BSBI News & Views (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  7. ↑ «Your Community, Your West Cork, Your Southern Star - Wall plaque marks grave of Irelands first female botanist» web.archive.org 2016-12-28 (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  8. ↑ Pearson, W H. (1918). «Ellen Hutchins: a Biographical Sketch».. The Bryologist 21 (5): 78-80..
  9. ↑ Braithwaite, Robert; Braithwaite, Robert. (1887). The British moss-flora. (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  10. ↑ Heardman, Clare. (2015). «. «Ellen Hutchins - Ireland's 'first woman botanist'»» archive.bsbi.org.uk (BSBI News 129: 48-51.) (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  11. ↑ Early observations on the flora of Southwest Ireland : selected letters of Ellen Hutchins and Dawson Turner 1807-1814 /. National Botanic Gardens, Glasnevin, 1999 (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  12. ↑ Patricia, Butler. (2005-09-14). Irish Botanical Illustrators /anglais. ISBN 978-1-85149-357-9. (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  13. ↑ (Ingelesez) Turner, Dawson. (1811). Fuci, Sive Plantarum Fucorum Generi a Botanicis Ascriptarum Icones, Descriptiones Et Historia. Fuci; Or, Colored Figures and Descriptions (etc.).. M'Creey (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  14. ↑ Lett, Henry William. (1914). «Census Report on the Mosses of Ireland» Proceedings of the Royal Irish Academy. Section B: Biological, Geological, and Chemical Science 32: 65–166. ISSN 0035-8983. (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  15. ↑ (Ingelesez) Dillwyn, Lewis Weston. (1809). British Confervae ; Or Colored Figures and Descriptions of the British Plants Referred by Botanists to the Genus Conferva. Phillips (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  16. ↑ «Species Search :: AlgaeBase» www.algaebase.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  17. ↑ «Species Search :: AlgaeBase» www.algaebase.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  18. ↑ (Ingelesez) Archives, The National. «The Discovery Service» discovery.nationalarchives.gov.uk (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  19. ↑ «Visit Bantry - Ellen Hutchins Festival» web.archive.org 2017-06-20 (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  20. ↑ «EXHIBITION: Trinity College Dublin | Ellen Hutchins: Ireland's First Female Botanist» web.archive.org 2017-04-26 (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  21. ↑ (Gaztelaniaz) «Ellen Hutchins (1785-1815) : botanist of Bantry Bay | WorldCat.org» search.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  22. ↑ «Celebrating Ellen Hutchins | Kew» web.archive.org 2019-10-16 (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  23. ↑ (Ingelesez) «A Quiet Tide review: Poignant novel of missed opportunities» The Irish Times (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  24. ↑ «News & Media | 22-09-21 Introducing the Ellen Hutchins Building | UCC ERI» www.ucc.ie (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ellen_Hutchins&oldid=9949861"(e)tik eskuratuta